H υπόθεση Σκριπάλ έφερε τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Βρετανίας, συμπαρασύροντας τη Δύση και οδηγώντας στο...
μεγαλύτερο κύμα απελάσεων Ρώσων διπλωματών μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ημέρες Ψυχρού Πολέμου θυμίζουν και τα όσα προηγήθηκαν ή ακολούθησαν με μαζικές απελάσεις διπλωματών εκατέρωθεν.
Γιατί η Βρετανία αντιδρά τόσο έντονα; Τι ρόλο παίζουν οι ΗΠΑ; Και πώς διαμορφώνονται οι ισορροπίες στην ΕΕ μετά τις κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία; Ποια η αντίδραση της Μόσχας. Ο Κωνσταντίνος Φίλης, καθηγητής και Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) του Παντείου Πανεπιστημίου, απαντά στις ερωτήσεις του tvxs.gr.
Γιατί αντιδρούν τόσο έντονα οι Βρετανοί; Που στοχεύουν;
Είναι η δεύτερη υπόθεση σε λιγότερο από δέκα χρόνια - γιατί έχουμε και την υπόθεση Λιτβινένκο - στην οποία οι βρετανικές αρχές φαίνονται ανίκανες να προλάβουν μια κατάσταση που συμβαίνει στο εσωτερικό τους κι έχει να κάνει με πράκτορες. Άρα λοιπόν είναι και θέμα πρεστίζ, είναι και θέμα ουσίας για τη Βρετανία. Αυτός είναι ο πρώτος λόγος. Ο δεύτερος λόγος είναι περισσότερο πολιτικός. Είναι η έτσι κι αλλιώς δύσκολη θέση της Μέι στο εσωτερικό της χώρας της. Το Brexit δεν πηγαίνει καλά για τη Βρετανία. Η χώρα φαίνεται συνολικά να βρίσκεται σε μια υποχώρηση στο διεθνές στερέωμα άρα λοιπόν αυτή είναι μια ευκαιρία για να έρθει εκ νέου στην επιφάνεια, για να αναβιώσει την ισχύ της έστω και σε αυτό το επίπεδο και για να δείξει ότι είναι ακόμη σε θέση να φτιάχνει μέτωπα απέναντι σε χώρες, οι οποίες αποτελούν πρόβλημα για τα συμφέροντά της.
Στο εσωτερικό προσπαθεί να συσπειρώσει τον κόσμο γύρω από έναν, να μην πω εχθρό, αλλά αντίπαλο. Προφανώς αυτό σχετίζεται με τη ρωσοφοβία, τον αντιρωσισμό που είναι αρκετά έντονος στη Βρετανία. Έτσι κι αλλιώς οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών - με εξαίρεση ίσως τα πρώτα χρόνια Πούτιν με τον Μπλερ - δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα θερμές. Άρα η Μέι ποντάρει και σε αυτό. Θέλω να πιστεύω αλλά δεν το βλέπω ότι για την υπόθεση Σκριπάλ υπάρχουν πράγματι τρανές αποδείξεις που ενδεχομένως η Βρετανία να μη θέλει ακόμη να τις δώσει στο φως της δημοσιότητας. Αν όλο αυτό που έχει δημιουργηθεί και το οποίο έχει παρασύρει πάρα πολλές χώρες της Δύσης - όχι πάντως ακόμη την Ελλάδα - στο να προβούν σε ενέργειες τιμωρητικές προς τη Ρωσία είναι μια κατάσταση, η οποία είναι περισσότερο εκτίμηση με κάποιες αποχρώσες ενδείξεις και δεν είναι κάτι ισχυρότερο, εκεί νομίζω ότι έχουμε συνολικά ένα θέμα. Κυρίως γιατί έχουν παρασυρθεί κι άλλες χώρες να υιοθετήσουν μια σκληρή στάση απέναντι στη Ρωσία.
Πώς βλέπετε την στάση του Τραμπ; Παρότι ήθελε να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις με τη Ρωσία ακολούθησε στις κυρώσεις με τις περισσότερες απελάσεις.
Ο Τραμπ λόγω του ότι βρίσκεται σε εκκρεμότητα η υπόθεση εμπλοκής του ρωσικού παράγοντα στις αμερικανικές εκλογές και μάλιστα με διάθεση επηρεασμού αυτών υπέρ του Τραμπ και λόγω του ότι έχουν δει το φως της δημοσιότητας αρκετές αποκαλύψεις, εντός ή εκτός εισαγωγικών, γι’ αυτήν την υπόθεση, δεσμεύεται εκ των πραγμάτων και δεν μπορεί να ακολουθήσει μια πολιτική απέναντι της Ρωσίας την οποία ενδεχομένως να επιθυμούσε ο ίδιος προσωπικά. Επίσης υπάρχει μία γραφειοκρατία τόσο στο υπουργείο Εξωτερικών, όσο και στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ που δεν επιτρέπει στον Πρόεδρο να προβεί σε κινήσεις που θα έρθουν σε ευθεία αντίθεση ή θα αναθεωρήσουν μία πολιτική, η οποία έχει διαμορφωθεί ειδικά από την προσάρτηση της Κριμαίας και μετά από τη Ρωσία το 2014. Άρα λοιπόν ο Τραμπ δεν είναι σε θέση να ασκήσει την πολιτική έναντι της Μόσχας που ο ίδιος είχε διατυπώσει προεκλογικά. Υπάρχουν περιορισμοί, οι οποίοι προκύπτουν από τους παραπάνω λόγους.
Πώς κρίνετε τη στάση των ευρωπαϊκών χωρών σε σχέση με την υπόθεση Σκριπάλ;
Σε σχέση με την υπόθεση Σκριπάλ αυτή καθ’ αυτή οι ευρωπαϊκές χώρες υποχρεώθηκαν τρόπον τινά να αποδεχτούν την θέση της Βρετανίας και να δείξουν την αλληλεγγύη τους απέναντί της. Εγώ αυτό που έχω να καταθέσω είναι ότι εκτός αν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία τα οποία να συνδέουν τη Ρωσία με αυτή την υπόθεση είναι λάθος και τακτικό και στρατηγικό από πλευράς ΕΕ και Δύσης συνολικά να λάβουν μία τόσο σκληρή στάση απέναντι στη Ρωσία. Και το λέω αυτό γιατί το συγκεκριμένο στοιχείο θα μπορούσε να βρεθεί στα χέρια πολλών, όχι μόνο των Ρώσων. Άρα λοιπόν αυτή η διασύνδεση που έχει γίνει προς το παρόν μοιάζει να είναι χλιαρή. Συνεπώς δεν μπορείς να τοποθετείς απέναντί σου τη Ρωσία - και μέσα σε ένα πολύ αρνητικό κλίμα στις σχέσεις Δύσης και Ρωσίας - για κάτι το οποίο δεν έχεις αποδείξεις που να είναι αδιαμφισβήτητες.
Η αλήθεια είναι ότι η χρονική συγκυρία δεν βοηθάει, όποιους στη Δύση θέλουν μία βελτίωση των σχέσεων με τη Ρωσία διότι υπάρχουν σοβαρές αντιθέσεις και ενδεχομένως σε κάποιο βαθμό και διιστάμενα συμφέροντα σε αρκετά θέματα. Υπάρχει επιπλέον το ζήτημα ότι η Δύση χρεώνει στη Ρωσία διάθεση αναθεωρητισμού, η οποία έχει να κάνει με την αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και με την υποστήριξη στοιχείων μέσα στην ΕΕ και κατά τη διάρκεια εκλογικών αναμετρήσεων, τα οποία θέλουν λιγότερη ή και καθόλου Ευρώπη. Επίσης η Ρωσία φαίνεται να ταυτίζεται σε αρκετά σημεία με την Κίνα σε ένα κοινό μέτωπο. Στην πραγματικότητα θέλουν ένα άλλο κανονιστικό πλαίσιο που θα διέπει τις διεθνείς σχέσεις και κυρίως θέλει μία άλλη λειτουργία για τους υπάρχοντες παγκόσμιους μηχανισμούς οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό αποτυπώνουν την πραγματικότητα όπως είχε διαμορφωθεί μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι ελεγχόμενοι από τη Δύση. Όλα αυτά δημιουργούν προβλήματα στις σχέσεις ως προς το πως οι δυτικοί προσεγγίζουν τη Ρωσία γιατί υπάρχει και η άλλη οπτική, το πως δηλαδή η Ρωσία αντιλαμβάνεται τη Δύση.
Έχουν ενδιαφέρον οι διαφορετικές αντιδράσεις εντός της ΕΕ στην υπόθεση ανάμεσα σε μια χώρα που δεν υπήρξε ποτέ μέλλον της Ένωσης και μια χώρα που έχει επιλέξει να αποχωρήσει από την Ένωση…
Θα περίμενε κανείς απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία, η οποία αποφάσισε να φύγει από την Ένωση μικρότερο βαθμό αλληλεγγύης από πλευράς άλλων ευρωπαϊκών κρατών και δη των μεγάλων, Γαλλία και Γερμανία επί παραδείγματι. Αλλά θεωρώ ότι αυτή είναι μια υπόθεση πολύ περίεργη. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω ποια στοιχεία παρουσίασε η Μέι και τι απαίτησε στη Σύνοδο της περασμένης εβδομάδας, πάντως ακόμη είναι πρόωρο να πούμε κατά πόσον έχει πετύχει το σκοπό της. Γιατί προφανώς τα υπόλοιπα κράτη μέλη δεν μπορούσαν να πράξουν πολύ διαφορετικά από το να φανεί ότι στηρίζουν ένα κράτος μέλος ακόμη κι αν αυτό είναι σε αποδρομή - αποχώρηση από την ευρωπαϊκή οικογένεια. Από την άλλη όμως πρέπει να δούμε και να περιμένουμε λίγο καιρό για να διαπιστώσουμε τελικά πόσο πολύ αλληλέγγυοι στέκονται απέναντι στην Βρετανία οι ευρωπαίοι εταίροι της.
Και σίγουρα αυτό που σήμερα μπορούμε να πούμε είναι ότι αυτή η αλληλεγγύη έχει διαβαθμίσεις. Δεν έχουν στοιχηθεί όλα τα κράτη μέλη πίσω από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα έβλεπα μια κατηγοριοποίηση σε τρία επίπεδα: το ένα των κρατών, όπως είναι η Πολωνία ή οι βαλτικές χώρες που έτσι κι αλλιώς διακατέχονται από ρωσοφοβία και αντιρωσικά αισθήματα που έχουν ταχθεί αναφανδόν υπέρ της Βρετανίας, το δεύτερο που είναι οι χώρες οι οποίες ναι μεν δέχονται τους ισχυρισμούς του Λονδίνου αλλά ίσως να μην θέλουν να τραβήξουν το σκοινί στα άκρα και το τρίτο είναι των κρατών που μπορεί τύποις να δέχονται αυτά που λέει η Βρετανία αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι διατεθειμένες να ρισκάρουν την επιδείνωση ή την περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεων τους με την Ρωσία για χάρη της Βρετανίας και μιας υπόθεσης που ακόμη είναι αρκετά σκοτεινή.
Πιστεύετε πώς θα υπάρξουν επιπτώσεις σε σοβαρά ζητήματα στην ΕΕ, όπως στο ενεργειακό;
Και δεν είναι μόνο το ενεργειακό. Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας χωρίς τη Ρωσία θα είναι ασθενική. Από την άλλη στη Ρωσία μπορεί κανείς να χρεώσει αρκετά. Τον τρόπο διακυβέρνησης και τις μεθόδους και πρακτικές του προέδρου Πούτιν. Το ότι πράγματι σε κάποια σημεία η Ρωσία δείχνει να ικανοποιείται με το ότι η ΕΕ κλονίζεται στο εσωτερικό της για μια σειρά θεμάτων. Το ότι η Ρωσία έχει μία επιθετικογενή πολιτική στον μετα-σοβιετικό χώρο. Το ότι με την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, είχαμε στην πραγματικότητα αλλαγή συνόρων και αμφισβήτησης συνθηκών από μια μεγάλη χώρα, όπως είναι η Ρωσία. Θεωρώ, ωστόσο, ότι αρκετοί ποντάρουν και παρασύρουν και άλλους στο αρνητικό και δυσμενές κλίμα που υπάρχει, στην αμοιβαία καχυποψία μεταξύ των δυο πλευρών και αρκεί ένα γεγονός για το οποίο δεν έχουν ακόμη παρουσιαστεί απτά αποδεικτικά στοιχεία για να επιδεινώσει έτη περαιτέρω τις σχέσεις.
Και βέβαια οι συνέπειες θα είναι να μπούμε σε ένα νέο φαύλο κύκλο αντιπαράθεσης. Βέβαια κάποιες χώρες έχουν σταθεί μακριά από αυτό το νέο κύκλο αντιπαράθεσης και κάποιες άλλες έχουν πιο μετριασμένη στάση απέναντι στη Ρωσία από ότι ενδεχομένως θα τους έχει ζητηθεί από τη Βρετανία. Ωστόσο, κάποιες άλλες φαίνεται ότι έχουν επιλέξει να ταυτιστούν περίπου με την Βρετανία. Είναι σαφές ότι αυτό, σε ένα βουνό προβλημάτων έρχεται, να προστεθεί από πάνω σαν κερασάκι στην τούρτα κάτι το οποίο δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τις όποιες προσπάθειες, αν όχι επαναπροσέγγισης, τουλάχιστον αποκλιμάκωσης των εντάσεων. Κι αυτή η αποκλιμάκωση των εντάσεων είναι κάτι το οποίο υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να επιθυμούν και τα δυο μέρη διότι υπάρχουν αρκετοί τομείς, όπως ο ενεργειακός, εμπορικός, οικονομικός αλλά και ο τομέας της ασφάλειας στον οποίο τα δυο μέρη, δηλαδή Δύση και Ρωσία έχουν μεγάλη ή και μικρότερη αλληλεξάρτηση. Ας πούμε και ο πόλεμος ενάντια στην παγκόσμια τρομοκρατία είναι ένα σοβαρό ζήτημα που είναι προτεραιότητα και για τα δυο μέρη και μάλιστα είναι ένα από τα θέματα στα οποία φαίνεται σχετικά να συγκλίνουν, μην βλέπετε τη Συρία, μιλάω γενικότερα για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου τρομοκρατικού δικτύου.
Η Ρωσία προς το παρόν έχει μια ήρεμη, όχι πανικόβλητη στάση. Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδράσει;
Στο ζήτημα αντίδρασης της Ρωσίας να κρατήσουμε μικρό καλάθι. Γιατί μπορεί η Ρωσία να περιμένει να δει τις αντιδράσεις συνολικά, μιας και αυτές ξεδιπλώνονται μέρα με τη μέρα. Κι όταν πλέον έχει καταλαγιάσει ή έχει ολοκληρωθεί η «επίθεση» από πλευράς Δύσης, τότε να αντεπιτεθεί η Ρωσία. Δεν θα ήταν ιδιαίτερα δόκιμο ενώ οι άλλες χώρες κινούνται με αυτόν τον τρόπο, η Ρωσία να ανταπαντήσει τώρα. Περιμένει να δει ποιοι θα είναι οι συσχετισμοί, ποιες θα είναι οι ισορροπίες, ποιες χώρες εν τέλει θα αποφασίσουν να στοιχηθούν πίσω από τη Βρετανία, ποιες θα κρατήσουν μεγαλύτερη απόσταση από τις επιλογές αυτές, ποιες χώρες δεν θα προχωρήσουν σε απελάσεις διπλωματών μόνο και μόνο για να δηλώσουν τη σύμπνοια και την υποστήριξη προς το Λονδίνο σε αυτή την αντιπαράθεση. Άρα λοιπόν κρατώ μικρό καλάθι γιατί μπορεί όταν ολοκληρωθεί η πρώτη φάση αντίδρασης από πλευράς Δύσης, να δούμε την αντεπίθεση και την απάντηση από πλευράς Ρωσίας. Μπορεί επίσης να είναι επιλογή της Μόσχας να κρατήσει το θέμα χαμηλά ενδεχομένως γιατί μπορεί να εκτιμά ότι σε αυτή την υπόθεση κάποια στιγμή θα λάμψει η αλήθεια. Ή κάποιος λιγότερο καλοπροαίρετος θα μπορούσε να πει ότι αυτή είναι η αντίδραση της Ρωσίας, επειδή ίσως έχει κάποιου είδους εμπλοκή σε αυτή την υπόθεση, πράγμα το οποίο, βέβαια, όπως συνέβη και με την υπόθεση Λιτβινένκο μπορεί να μην αποδειχτεί σε εύλογο χρόνο.
Αγγελική Δημοπούλου
tvxs.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου