Oλοι οι ηγέτες της Ρωσίας είχαν το ίδιο πρόβλημα: Πως θα εξημερώσουν ένα έθνος που είναι κληρονομικά ασταθές ανεξαρτήτως του συστήματος διακυβέρνησης που το διοικεί. Ο Βλάντιμιρ Πούτιν δεν αποτελεί εξαίρεση. Πλησιάζοντας το τέλος του 17ου έτους στην εξουσία ο Πρόεδρος της Ρωσίας, όπως σημειώνει σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυσή του το Stratfor, φαίνεται να αντιμετωπίζει προκλήσεις που θυμίζουν κρίσιμες - κομβικές στιγμές της πορείας της Τσαρικής Ρωσίας αλλά και της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Πούτιν, που δηλώνει λάτρης της ιστορίας, μένει να φανεί τι έχει διδαχθεί από τα λάθη των προκατόχων του, και αν θα μπορέσει να χαράξει μια άλλη πορεία. ..Το προφίλ
Ειδικότερα, ο Πούτιν ήρθε στην εξουσία ως ένας σωτήρας σε μια περίοδο χάους, ομοίως με ηγέτες του παρελθόντος της χώρας. Ο Τσάρος Μιχαήλ ο Πρώτος, ιδρυτής της δυναστείας των Ρομανώφ, όπως και ο Λένιν, προέκυψαν ύστερα από γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία, τόσο οι Ταραγμένοι Χρόνοι του 17ου αιώνα όσο και η Ρωσική Επανάσταση του 1917. Ο Πούτιν εκτοξεύθηκε στην εξουσία μέσα από την επίσης ιστορική και ταραγμένη περίοδο της δεκαετίας του 1990, όταν η Ρωσία βρισκόταν σε άθλια οικονομική κατάσταση υπό τον Πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν - τον πρώτο μετασοβιετικό Πρόεδρο. Εκείνη την εποχή, μια ομάδα πλούσιων επιχειρηματιών είχαν "κλέψει" τις περισσότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας και ένας ακόμη πόλεμος με την Τσετσενία προετοιμαζόταν. Η ίδια η κυβέρνηση, ταυτόχρονα, ήταν σε παράκρουση με τις διαφορετικές απόψεις να συγκρούονται μεταξύ τους.
Τόσο για την Ρωσία, όσο και για όλο τον κόσμο, ο Πούτιν ήταν ένα αίνιγμα, που έκανε όνομα στην Αγία Πετρούπολη και όχι στην Μόσχα. Αλλά η ηγετική παρουσία του ως επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, ως πρωθυπουργός και αργότερα ως Πρόεδρος κέρδισε τους Ρώσους. Ο Πούτιν έστρωσε τα πράγματα με περιοχές που βρίσκονταν σε αναβρασμό, έστειλε τον στρατό στην Τσετσενία, επανέφερε σε κρατικό έλεγχο στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις, και συγκρούστηκε με τη διεφθαρμένη πολιτική ελίτ της περιόδου. Όλα αυτά, ενώ την ίδια στιγμή είχε υποσχεθεί να αυξηθούν οι μισθοί, να ανοικοδομηθεί η Ρωσία και να αποκτήσει ξανά την θέση που της αξίζει το διεθνές στερέωμα. Ήθελε ακόμη να βελτιώσει τις σχέσεις της χώρας με τη Δύση.
Παρά τις διαφορετικές του αντιλήψεις για το μέλλον, όμως, οι δυσκολίες στη διακυβέρνηση παρέμεναν. Ο Πούτιν έπρεπε να διοικήσει μια αχανή σε έκταση χώρα, την οποία κατοικούν πολλές διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, με την οικονομία σε κακή κατάσταση και τους εχθρούς ολόγυρα. Όπως και οι προκάτοχοί του, άρχισε να υιοθετεί ένα πιο αυταρχικό μοντέλο εξουσίας προκειμένου να διατηρήσει την σταθερότητα. Το Κρεμλίνο απαγόρευσε τα ανεξάρτητα ΜΜΕ, τα αντισυστημικά κόμματα, τις ξένες ΜΚΟ. Σήμερα πια, η διαφωνία αντιμετωπίζεται ως τρομοκρατική πράξη και οι διαμαρτυρίες καταστέλονται άμεσα. Οι πρακτικές του ερμηνεύονται στο δόγμα ότι η Ρωσία είναι πολύ εύθραυστη για να κυβερνηθεί χωρίς ισχύ, πόσο μάλλον σε μια περίοδο που η αναμέτρηση με τη Δύση θυμίζει την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ο άνθρωπος που κάποτε έλεγε ότι η Ρωσία θα μπορούσε να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, τώρα αναγνωρίζει την Συμμαχία ως τον κύριο εχθρό του.
Τα εμπόδια
Ύστερα από χρόνια όμως, στα οποία ο Πούτιν παρουσιάστηκε ως ο σκληρός στην εσωτερική αλλά και την διεθνή σκηνή, αντιμετωπίζει προκλήσεις που θέτουν σε κίνδυνο την σταθερότητα του συστήματος που ο ίδιος δημιούργησε. H ρωσική οικονομία σταθεροποιείται σε μια κατάσταση στασιμότητας, και παρόλο που η κυβέρνηση μπορεί να κινηθεί, οι Ρώσοι έχουν διαφορετική άποψη. Ξοδεύοντας τον μισό τους μισθό σε τρόφιμα, το 25% του βλέπει μειώσεις ή αστάθεια στους μισθούς, ενώ το 14% ζει στην φτώχεια. Η φτωχοποίηση μάλιστα του πληθυσμού αυξάνεται με ρυθμούς μεγαλύτερους από εκείνους της δεκαετίας του '90.
Επίσης το Κρεμλίνο πρέπει να αντιμετωπίσει και τις αλλαγές στα δημογραφικά στοιχεία. Περισσότερο από το 25% του πληθυσμού έχει γεννηθεί μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, που σημαίνει ότι ένας ολοένα και αυξανόμενος αριθμός Ρώσων δεν έχουν καμία μνήμη από το χάος που επικρατούσε πριν αναλάβει την διακυβέρνηση ο Πούτιν. Τα social media, επιπλέον, καθιστούν ακόμη πιο δύσκολο για τη Μόσχα να ελέγξει τις ειδήσεις που διαβάζει το κοινό. Όσο γερνούν οι ηγέτες της χώρας, μαζί τους παρακμάζει και το πολιτικό σύστημα που αναρριχήθηκε επί εποχής Πούτιν. Ταυτόχρονα, οι εντάσεις μεταξύ των θρησκευτικών ομάδων, κυρίως Χριστιανών και Μουσουλμάνων, εντείνονται.
Παράλληλα με αυτά, υπάρχουν και τα προβλήματα στην διεθνή σκηνή. Αποτυγχάνοντας να διατηρήσει στην εξουσία την κυβέρνηση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς στην Ουκρανία το 2014, η Ρωσία έχασε έναν σημαντικό σύμμαχο και έθεσε σε κίνδυνο πολλά συμφέροντά της αλλά και την ασφάλειά της. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ επέβαλαν κυρώσεις στη Μόσχα που διατηρήθηκαν από τότε μέχρι σήμερα, ενώ το ΝΑΤΟ συνεχίζει να αναπτύσσεται στις γειτονικές της περιοχές. Ακόμη, η ανάμειξη του Κρεμλίνου σε ξένες υποθέσεις, όπως κατηγορείται για παράδειγμα για εμπλοκή και κυβερνοεπιθέσεις κατά τις αμερικανικές εκλογές, έχει ενώσει τις δυτικές δυνάμεις εναντίον του.
Παρόλα αυτά, ο Πούτιν φαίνεται να αντέχει σε αυτές τις δυσκολίες, και μαζί του το ίδιο κάνει και το πολιτικό του σύστημα. Κατά πάσα πιθανότητα θα θέσει υποψηφιότητα για μια ακόμη θητεία τον Μάρτιο του 2018, ενώ ήδη έχει απαγορεύσει στους πολιτικούς του αντιπάλους να κάνουν εκστρατεία εναντίον του. Παρόμοιες πιέσεις είχε αντιμετωπίσει και ο Τσάρος Νικόλαος ο Β΄όπως και ο Γενικός Γραμματέας Μπρεζνιέφ. Είχαν επίσης αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο: Θεμελίωσαν καλά τα πόδια τους στο έδαφος της εξουσίας και αρνήθηκαν να αναδιαμορφώσουν τις πολιτικές και ιδεολογικές δομές, ακόμη κι αν αυτές ατροφούσαν γύρω τους. Ο Πούτιν ξέρει πολύ καλά ότι αυτές οι ομοιότητες υπάρχουν.
Φωνές από το παρελθόν
Όταν ανέλαβαν την εξουσία ο Τσάρος Νικόλαος ο Β' το 1894 και ο Μπρεζνιέφ 70 χρόνια αργότερα, κληρονόμησαν πολιτικά συστήματα που τα χαρακτήριζε η μακροζωία και η τουλάχιστον φαινομενική σταθερότητα. Διαδέχθηκαν ηγέτες που ακροβάτησαν μεταξύ του αυταρχισμού και των μεταρρυθμίσεων. Όμως την περίοδο που ανέλαβαν τα σκήπτρα, τόσο η αυτοκρατορική όσο και η σοβιετική ηγεσία αντιμετώπισαν προβλήματα τόσο σοβαρά που καμία λύση δεν μπορούσε να εφαρμοστεί.
Η ρωσική κοινωνία ήταν ρευστή καθώς οι άνθρωποι μετακινούνταν περισσότερο στα αστικά κέντρα. Την περίοδο του Τσάρου ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 31% οδηγώντας τις πόλεις σε διπλασιασμό. Το ίδιο συνέβη και κατά την περίοδο του Γενικού Γραμματέα: Το 1982, που πέθανε, το 64% των Ρώσων ζούσαν στις πόλεις. Αυτά τα στοιχεία σήμαιναν πως και οι δυο ηγέτες είχαν να κάνουν με έναν πληθυσμό εκπαιδευμένο και ανυπάκουο. Μια "κατώτερη" αλλά εκπαιδευμένη κοινωνική τάξη έκανε την εμφάνισή της στη Ρωσία το 1870 και το 1880. Στα χρόνια του Μπρεζνιέφ ο αριθμός των σοβιετικών που είχαν ακαδημαϊκή εκπαίδευση τριπλασιάστηκε φτάνοντας το ένα εκατομμύριο, την δεκαετία του 1980.
Η οικονομία δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τον αυξανόμενο αριθμό των εκπαιδευμένων ανθρώπων που αναζητούσαν εργασία. Μια κατάπτωση στην Ευρώπη - κάτι που η ρωσική κυβέρνηση και η ελίτ ήθελαν πολύ - ώθησε προς τα κάτω την οικονομία το 1899. Το ίδιο συνέβη και επί Μπρεζνιέφ. Σύμφωνα με στοιχεία της CIA, που επικαλείται το Stratfor, την περίοδο της ονομαζόμενης "Εποχής της Στασιμότητας", η ετήσια ανάπτυξη έπεσε από το 5,2% του 1960 στο 1,8% το 1980. Σε αντίθεση με την βελτίωση του βιωτικού επιπέδου της δεκαετίας του 1950, την δεκαετία του '70 οι ελλείψεις σε βασικά αγαθά και τρόφιμα ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στην Σοβιετική Ένωση, με τους πολίτες να είναι οικείοι με τις μεγάλες ουρές.
Εκτός των εσωτερικών κρίσεων και οι δυο ηγέτες είχαν να αντιμετωπίσουν προβλήματα και στο εξωτερικό. Η Ρωσική Αυτοκρατορία βρέθηκε αναμεμειγμένη στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο όπου έχασε εννέα εκατομμύρια ανθρώπους λιγότερο από μια δεκατία μετά την ηχηρή ήττα της στον Ρωσο-Ιαπωνικό Πόλεμο. Το τεράστιο κόστος του πολέμου ενίσχυσε το αίσθημα της δυσαρέσκειας προς την αυτοκρατορία τόσο στους εκπαιδευμένους αντιφρονούντες όσο και στους εργάτες που μάχονταν για τα προς το ζην. Πενήντα χρόνια μετά ο Μπρεζνιέφ είχε να κάνει με έναν πόλεμο στο Βιετνάμ, άλλον έναν στο Αφγανιστάν και ταυτόχρονα με εξεγέρσεις στο Ανατολικό Μπλόκ, οι οποίες πάντα είχαν τον κίνδυνο να εξαπλωθούν σε μια γενικευμένη επανάσταση και αμφισβήτηση ολόκληρου του οικοδομήματος.
Να μεταρρυθμίσει κανείς ή να μη μεταρρυθμίσει;
Οι σύμβουλοι και των δυο ηγετών είχαν συμβουλεύσει να γίνουν αλλαγές ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευση. Ο Νικόλαος ο Β' μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1905, συμφώνησε να δώσει στον λαό την ελευθερία να εκλέγει βουλευτές. Το αποτέλεσμα ήταν μια βουλή, το ένα τρίτο της οποίας κέρδισαν φιλελεύθεροι και ριζοσπάστες πολιτικοί. Τότε ο πρωθυπουργός και υπουργός Εσωτερικών, Πιοτρ Στολίπιν, συμβούλευσε τον Τσάρο να δημιουργήσει ένα σύστημα ανεξάρτητων εργατών που θα ήταν πιστοί στο στέμμα. Στόχος ήταν να ελεγχθεί το εργατικό κίνημα, ώστε να αποφευχθούν μελλοντικές εξεγέρσεις. Ο Νικόλαος υπό τη σκιά του πλέμου και τις εσωτερικές εντάσεις επέμεινε στην εφαρμογή της ίδια αυταρχικής πολιτικής του. Λίγα χρόνια αργότερα ξέσπασε η επανάσταση του 1917, η επανάσταση των Μπολσεβίκων, που σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία.
Ο Μπρεζνιέφ επίσης απέρριψε τις συμβουλές να μεταρρυθμίσει το πολιτικό σύστημα στα μέσα του 1960. Ο πρωθυπουργός Αλεξέι Κοζίγκιν είχε προτείνει την αποκέντρωση της σοβιετικής οικονομίας και βήματα για "να γίνει η εργατική τάξη περισσότερο δημιουργική και δραστήρια". Αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει με αυξήσεις μισθών και επιδομάτων. Το σχέδιο βέβαια βρήκε αντίθετη την γραφειοκρατία και δεν εφαρμόστηκε πλήρως. Ο Μπρεζνιέφ συγκέντρωσε την οικονομία ακόμη περισσότερο, αύξησε την πίεση στους εργάτες, που πλέον αμφισβητούσαν την κυβέρνηση. O επόμενος μετά τον θάνατο του Μπρεζνιέφ που είδε τον κίνδυνο της αποσταθεροποίησης ήταν ο τελευταίος Γενικός Γραμματέας της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. Επιχείρησε να εφαρμόσει κάποιες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική για να αποφύγει τα χειρότερα. Όμως, όπως αποδείχθηκε, ήταν πολύ αργά.
Η επιλογή του Πούτιν
O Βλάντιμιρ Πούτιν τώρα είναι αντιμέτωπος με το ίδιο ερώτημα: Να προσαρμόσει ή όχι την κυβέρνησή του στις ανάγκες μιας χώρας που αλλάζει. Ο βασικότερος υπέρμαχος της μεταρρύθμισης σήμερα είναι ο Αλεξέι Κουντριν, πρώην υπουργός οικονομικών και νυν ανεπίσημος σύμβουλος του Προέδρου. Ο Κούντριν έφυγε από το Κρεμλίνο το 2011 μετά από μια έντονη διαφωνία για το πως η χώρα διαχειρίζεται τους πόρους της. Πλέον προτείνει την σταδιακή αποκέντρωση της κυριότητας των στρατηγικών επιχειρήσεων της Ρωσίας, όπως οι ενεργειακοί κολοσσοί Rosneft και Gazprom, προκειμένου να ενισχυθούν κεφαλαιακά και τεχνολογικά. Λαμβάνοντας υπόψη το παράδειγμα του Γκορμπατσώφ, εκτιμά ότι το σύστημα δεν αντέχει πολλές αλλαγές σε σύντομο διάστημα. Όμως γνωρίζει επίσης ότι δεν υπάρχει και πολύς χρόνος και για αυτό το λόγο έχει επισημάνει πως εάν το Κρεμλίνο δεν αναλάβει πρωτοβουλίες για οικονομικές και πολιτικές αλλαγές η σταθερότητά του θα τεθεί σε κίνδυνο τα επόμενα χρόνια.
Ο Πούτιν μελετά την ιστορία της χώρας του με μανία. Μέχρι σήμερα απορρίπτει τις συμβουλές του Κούντριν και σαν τον Νικόλαο τον Β' και τον Μπρεζνιέφ επιχειρεί να ενισχύσει το σύστημα που έχτισε. Μάλιστα, χωρίς διάδοχο να φαίνεται στον ορίζοντα, όλο αυτό το σύστημα κρέμεται από πάνω του. Ο ενδοιασμός του για μεταρρυθμίσεις ενδεχομένως έγκειται στις προφανείς διαφορές που υπήρχαν μεταξύ της Τσαρικής Ρωσίας, της ΕΣΣΔ και της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η χώρα πλέον είναι μία από τις μεγαλύτερες οικονομίες στον πλανήτη, ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ενέργειας και διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια. Η κατάρρευσή της θα διέλυε το παγκόσμιο σύστημα. Από την άλλη, η αστάθεια στο εσωτερικό θα άναβε ξανά φωτιές που είχαν σβήσει - όπως στην Τσετσενία, στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία.
Ο Πούτιν, βέβαια, έχει δείξει την ικανότητά του να εξελίσσεται μαζί με την Ρωσία. Κάνοντας επιλεκτικές και περιορισμένες μεταρρυθμίσεις σε συνδυασμό με μέτρα καταστολής επιτυγχάνει να κρατήσει μέχρι σήμερα την αστάθεια μακριά. Έχοντας πίσω του το Κρεμλίνο, τον στρατό και μια μεγάλη λαϊκή βάση διατηρεί ακόμη το σύστημα ζωντανό. Γνωρίζει, όμως, όπως και κάθε άλλος ηγέτης, πως τίποτα δεν κρατά για πάντα.
tvxs
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου