Με την ευκαιρία της συζήτησης για τη μερική επέκτασή της στα 12 ναυτικά μίλια στο Ιόνιο, η αιγιαλίτιδα ζώνη βρέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας ζωής. Οπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις που αφορούν θέματα διεθνούς δικαίου, ακούστηκαν και γράφτηκαν διάφορα τα οποία έχουν ελάχιστη σχέση με τη νομική πραγματικότητα. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν κάποια πράγματα για τη θαλάσσια αυτή ζώνη...
1. Τι είναι η αιγιαλίτιδα ζώνη
Η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι θαλάσσια ζώνη που κάθε παράκτιο κράτος διαθέτει αυτοδικαίως – δηλαδή απλώς και μόνο λόγω της ιδιότητάς του ως κράτους, και χωρίς να χρειάζεται να την προκηρύξει. Αυτό ισχύει και για την υφαλοκρηπίδα, όχι όμως για άλλες θαλάσσιες ζώνες, όπως π.χ. την αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) ή τη συνορεύουσα ζώνη, που πρέπει να προκηρυχθούν προκειμένου να υφίστανται.
Η αιγιαλίτιδα ζώνη μπορεί να εκτείνεται έως και 12 ν.μ. από τις γραμμές βάσης, δηλαδή κατά κύριο λόγο, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, από τη φυσική ακτογραμμή (εκτός από κάποια τμήματα όπου το διεθνές δίκαιο επιτρέπει τη χάραξη ευθειών γραμμών βάσης) και είναι ζώνη κυριαρχίας. Αυτό σημαίνει ότι αποτελεί τμήμα της επικράτειας κάθε κράτους, όπως τα χερσαία τμήματα ή ο εναέριος χώρος.
Το κράτος ασκεί στην αιγιαλίτιδα ζώνη το σύνολο των κυριαρχικών του δικαιωμάτων, σε αντίθεση π.χ. με την υφαλοκρηπίδα ή την ΑΟΖ, όπου ασκεί μόνο ορισμένα κυριαρχικά δικαιώματα ως προς φυσικούς πόρους. Το κράτος υποχρεούται όμως να σέβεται, στην αιγιαλίτιδα ζώνη, το δικαίωμα «αβλαβούς διέλευσης» των πλοίων άλλων κρατών.
2. Τι σημαίνει η μερική επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια
Η έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης έως και 12 ν.μ. από τις γραμμές βάσης προβλέπεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Η σχετική διάταξη αντανακλά εθιμικό κανόνα δικαίου που δεσμεύει και κράτη που δεν είναι μέρη στην εν λόγω σύμβαση (όπως π.χ. η Τουρκία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες). Σύμφωνα με τον εν λόγω κανόνα, κάθε κράτος ορίζει μονομερώς, και ως άσκηση κυριαρχίας, την έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης, χωρίς περιορισμό, μέχρι και την απώτατη έκταση των 12 ν.μ.
Αυτό σημαίνει ότι κάθε κράτος μπορεί να ορίζει και διαφορετική έκταση αιγιαλίτιδας ζώνης σε διαφορετικές ακτές του, καθώς και ότι μπορεί να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη του ώς το απώτατο όριο οποιαδήποτε στιγμή.
Το πότε και πώς κάθε κράτος ασκεί την κυριαρχία του δεν υπόκειται σε κανέναν περαιτέρω περιορισμό, ούτε μπορεί να παραγραφεί ή να αποδυναμωθεί, όπως ειπώθηκε, τουλάχιστον όχι χωρίς κάποια ρητή δέσμευση του κράτους ότι δεν θα ασκήσει το δικαίωμά του. Η Ελλάδα όχι μόνο δεν έχει δεσμευτεί να μην επεκτείνει, αλλά αντίθετα έχει ρητά δηλώσει, κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, πως επιφυλάσσεται του αναφαίρετου δικαιώματός της να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. σε οποιονδήποτε χρόνο και, όπως εύλογα συνάγεται, σε οποιοδήποτε σημείο της ακτογραμμής της.
Δεν είναι δε η Ελλάδα το μόνο παράδειγμα κράτους που έχει ασκήσει μερικώς κάποιο κυριαρχικό του δικαίωμα, επιφυλασσόμενο να ασκήσει το σύνολο σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα. Το Ηνωμένο Βασίλειο, π.χ., δεν προκήρυξε συνολικά ΑΟΖ, αλλά σε πρώτη φάση μόνο μία ζώνη αποκλειστικής αλιείας, ενώ αργότερα την επεξέτεινε έτσι ώστε να καλύπτει όλους τους φυσικούς πόρους, όπως και έχει δικαίωμα κατά το διεθνές δίκαιο.
Ουδείς αμφισβήτησε το δικαίωμα αυτό του Ηνωμένου Βασιλείου, απλώς και μόνο επειδή ασκήθηκε αρχικά μόνο μερικώς. Ούτε υποστήριξε κανείς ποτέ ότι η μερική άσκηση σήμανε την απεμπόληση του δικαιώματος που δεν είχε ακόμη ασκηθεί.
Ούτε φυσικά είναι αποδοχή της τουρκικής «πρακτικής» η μερική επέκταση από πλευράς της Ελλάδας. Η άσκηση δικαιώματος όπως προβλέπεται από το νομικό πλαίσιο δεν μπορεί να υπόκειται ούτε σε αποδοχή ούτε σε απόρριψη από άλλο κράτος. Αυτοί που κάνουν τέτοιες δηλώσεις είτε δεν ξέρουν τι λένε είτε υπονοούν (χωρίς να το καταλαβαίνουν) ότι και η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας πρέπει να γίνει με κάποιο τρόπο αποδεκτή από τρίτα κράτη. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Ειπώθηκε ακόμη ότι η μερική επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης αποτελεί αποδοχή του τουρκικού επιχειρήματος περί «ειδικών συνθηκών» στο Αιγαίο. Τέτοιο τουρκικό επιχείρημα σε ό,τι αφορά την αιγιαλίτιδα ζώνη δεν έχει διατυπωθεί και δεν θα μπορούσε άλλωστε, αφού ο κανόνας των «ειδικών συνθηκών» δεν αφορά την αιγιαλίτιδα ζώνη αλλά την οριοθέτηση ζωνών όπως η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ.
Τα βασικά τουρκικά επιχειρήματα για τη μη επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας στο Αιγαίο είναι, αντίθετα, ότι έτσι θα αποκλειστεί η διέξοδος της Τουρκίας από τα παράλιά της προς την ανοιχτή θάλασσα, πράγμα που φυσικά δεν ισχύει αφού τα πλοία της έχουν το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης από οποιαδήποτε ελληνική ή άλλη αιγιαλίτιδα ζώνη.
Τέλος, το πώς γίνεται τεχνικά η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι θέμα εθνικού και όχι διεθνούς δικαίου. Το Σύνταγμα προβλέπει ότι τα όρια της επικράτειας ορίζονται με νόμο. Ο κυρωτικός νόμος της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, με τη σειρά του, προβλέπει ότι ο καθορισμός της αιγιαλίτιδας ζώνης μπορεί να γίνεται με προεδρικό διάταγμα. Συνάγεται ότι ο νόμος που προβλέπει το Σύνταγμα έχει εκδοθεί και εξουσιοδοτεί για την έκδοση προεδρικού διατάγματος. Σε κάθε περίπτωση το διεθνές δίκαιο αφήνει στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους το με ποιον τρόπο θα καθορίσει την αιγιαλίτιδα ζώνη του.
3. Τι συμβαίνει με το casus belli
Η απειλή χρήσης βίας είναι παράνομη, σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, όσο είναι η χρήση βίας. Η εξουσιοδότηση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης για «κήρυξη πολέμου» σε περίπτωση επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο στα 12 ν.μ. (το πολυθρύλητο casus belli) είναι κατάφωρα παράνομη απειλή χρήσης βίας, αφού και οποιαδήποτε χρήση βίας κατά κράτους για νόμιμη άσκηση κυριαρχικού δικαιώματός του θα ήταν επίσης παράνομη. Ως προς αυτό δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία.
Αντώνης Τζανακόπουλος
* Ο Αντώνης Τζανακόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και μέλους του Επιστημονικού Συμβουλίου του υπουργείου Εξωτερικών
πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου