Εξερευνώντας τα όρια της Δικαιοσύνης

Τα κρίσιμα ζητήματα που απασχόλησαν την ημερίδα από το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και την Ενωση των δικαστών του ΣτΕ.

Είναι ή όχι το ΣτΕ αρμόδιο να κρίνει, μεταξύ άλλων, την ισχύ των μνημονίων; Μπορεί ή...

όχι να αμφισβητήσει αποφάσεις που κατά την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία διασφαλίζουν τη δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας; Πώς εφαρμόζεται τελικά η αρχή της αναλογικότητας μεταξύ κοινωνικών δικαιωμάτων και οικονομικής πολιτικής; Ποιος είναι ο ρόλος του δικαστή και ποια είναι τα όρια του ελέγχου;

Αυτά είναι μερικά από τα κρίσιμα ζητήματα που απασχόλησαν την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα -αν όχι κρίσιμη- ημερίδα ανταλλαγής απόψεων ανάμεσα σε εκπροσώπους της Δικαιοσύνης που διοργανώθηκε την περασμένη εβδομάδα σε αίθουσα του ΣτΕ από το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και την Ενωση των δικαστών του ΣτΕ.

Κι αν για κάποιον αυτά είναι ψιλά γράμματα, ας αναρωτηθούμε πόσο καθοριστικές για όλους τους πολίτες ήταν τα τελευταία χρόνια συγκεκριμένες αποφάσεις του ΣτΕ, πόσες φορές το ΣτΕ κλήθηκε από τις πολιτικές ηγεσίες να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά και δυστυχώς πόσες φορές αποφάσισε υπό το βάρος και τον φόβο της χρεοκοπίας. Μνημόνια, εργασιακές σχέσεις, ΕΡΤ, απολύσεις, έκτακτα μέτρα, όλα αυτά πέρασαν και από την… πόρτα του ΣτΕ.

Το δεύτερο επίσης καθοριστικό για ολόκληρη την Ε.Ε. θέμα των εισηγητών ήταν το Ενωσιακό Δίκαιο και η ισχύς (υπεροχή) του Δικαστηρίου της Ε.Ε. και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Το θέμα όμως που διαχρονικά «καίει» τους πολιτικούς και τους δικαστές με καθοριστικές για τον πολίτη συνέπειες είναι τα όρια της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας, τα όρια του ελέγχου της συνταγματικότητας και της συμβατότητας των νόμων και οι επιρροές δικαστικών αποφάσεων στη δημοσιονομική πολιτική του κράτους.

Η πρόεδρος του ΣτΕ Κατερίνα Σακελλαροπούλου συντόνισε τη συζήτηση για τον έλεγχο της συνταγματικότητας με σύντομες ιστορικές αναφορές στη διάκριση των εξουσιών, στα πρώτα φιλελεύθερα Συντάγματα (Γαλλίας και Αμερικής) τον 18ο αιώνα θυμίζοντας τις κομβικές αναφορές σπουδαίων νομικών στην ανάγκη ελέγχου της εξουσίας και στη θεωρία των θεσμικών αντίβαρων. Υπενθύμισε τον διάχυτο, παρεμπίπτοντα και συγκεκριμένο έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων που προβλέπει το Ελληνικό Σύνταγμα του 1975.

«Η διαφωνία του δικαστή με τις πολιτικές/κοινωνικές/οικονομικές/ιδεολογικές ή αισθητικές επιλογές του νομοθέτη δεν συνεπάγεται αντισυνταγματικότητα», τόνισε η πρόεδρος του ΣτΕ. Μίλησε για τον αναγκαίο δικαστικό αυτοπεριορισμό στο πεδίο ελέγχου των κοινωνικών δικαιωμάτων και του οικονομικού ρόλου του κράτους, συμπληρώνοντας ότι o δικαστής δεν ασκεί κοινωνική πολιτική.

Εξήγησε ότι το σύγχρονο κράτος δικαίου προϋποθέτει την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ενώ το κοινωνικό κράτος αφήνεται κατ’ αρχήν στη βούληση του νομοθέτη. «Ουσιώδης επιδίωξη του σύγχρονου κράτους δικαίου είναι η ασφάλεια δικαίου και τον σκοπό αυτό υπηρετούν οι θεσμοί συγκέντρωσης του διάχυτου ελέγχου, όπως η ίδρυση του ΑΕΔ, η υποχρεωτική παραπομπή στην Ολομέλεια των ανωτάτων δικαστηρίων όταν τα τμήματα οδηγούνται σε κρίση αντισυνταγματικότητας νόμου και η πιλοτική δίκη», είναι τα βασικά ζητούμενα για την Κ. Σακελλαροπούλου

Εκλεισε την παρέμβασή της επισημαίνοντας την ανασφάλεια δικαίου και την αναστάτωση που προκαλείται στους πολίτες με αποφάσεις μονομελών συνθέσεων ειδικά σε θέματα παροχών που πλήττουν ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού. Αναφέρθηκε στην κριτική που δέχθηκε το ΣτΕ, κυρίως σε θέματα που αφορούν τη μνημονιακή νομοθεσία και υποστήριξε ότι η δημοσιονομική υπόσταση της χώρας υπερβαίνει την έννοια του ταμειακού συμφέροντος και συνιστά προφανή λόγο δημοσίου συμφέροντος.

Ο επίτιμος αντιπρόεδρος του ΣτΕ Χρήστος Ράμμος ανέλυσε «Το ζήτημα της σχέσης Ενωσιακού Δικαίου και Εθνικού Συντάγματος – Από την υπεροχή στη συμφιλίωση;». Χαρακτήρισε την Ελλάδα μία από τις χώρες που έχουν ασχοληθεί περισσότερο με το θέμα ήδη από την υπόθεση του βασικού μετόχου που χαρακτήρισε ένα «μάλλον τραυματικό για το Σύνταγμα γεγονός». Στη συνέχεια μίλησε για την αρχή της κοινοτικής υπεροχής: «Το Ενωσιακό Δίκαιο πρέπει να τυγχάνει ενιαίας και αποτελεσματικής εφαρμογής, κάτι που δεν είναι αυτονόητο για τους εθνικούς δικαστές» επισήμανε ο κ. Ράμμος.

Ο καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Α. Μεταξάς αναφέρθηκε στις συνέπειες της αρχής της υπεροχής του Ενωσιακού Δικαίου που ανάγκασε συχνά το Δικαστήριο της Ε.Ε. να καταφύγει σε δικαστικό ακτιβισμό διότι διαφορετικά η Ε.Ε. θα αντιμετώπιζε υπαρξιακό θέμα ειδικά στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Τόνισε τον πολύ σημαντικό ρόλο που καλείται να παίξει το Ενωσιακό Δίκαιο αναλαμβάνοντας ευθύνες για τη δημοκρατία και τη διαφύλαξή της από τα όρια της πολιτικής, φέρνοντας ως παράδειγμα τη δεσμευτική θέσπιση ορίων στα οικονομικά ελλείμματα και διερωτώμενος αν η Ε.Ε. είναι ικανή να διαχειριστεί κάτι τέτοιο.

Ο Ι. Δημητρακόπουλος (πάρεδρος ΣτΕ) τοποθετήθηκε για το παραδεκτό των λόγων προσφυγής και αναίρεσης σε φορολογικές διαφορές σχετικά με την παραβίαση του Συντάγματος ή του Ευρωπαϊκού Δικαίου.

Τέλος, η πρωτοδίκης Β. Μπουκουβάλα με θέμα την «Ελευθερία του νομοθετείν και τα όρια του ελέγχου της συνταγματικότητας και συμβατότητας των νόμων» αναφέρθηκε στα νέα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα που έχουν προκύψει λόγω κρίσης τα οποία οφείλει να λάβει υπόψη ο δικαστής, χωρίς όμως να πάψει να ασκεί τον έλεγχο κάτω από τον φόβο π.χ. της χρεοκοπίας της χώρας. Οι αναφορές της αφορούσαν κυρίως τις αποφάσεις του ΣτΕ στην κρίση για συνταγματικότητα των μνημονίων, τον έκτακτο ή μόνιμο χαρακτήρα επώδυνων μέτρων που προσέβαλαν τις αρχές της αξιοπρεπούς διαβίωσης και της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Παρεμβαίνοντας ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Β. Βενιζέλος προσδιόρισε τα όρια μεταξύ πολιτικών (νομοθετικών ρυθμίσεων) και δικαστικών αποφάσεων: «Ο νομοθέτης πρέπει να ψηφίσει άμεσα μέτρα που να εξασφαλίσουν τη λειτουργία του κράτους, ενώ ο δικαστής εξετάζει εκ των υστέρων χωρίς να υφίσταται άμεσες συνέπειες (π.χ. πολιτικές)».

Εν αναμονή δε σημαντικών αποφάσεων του ΣτΕ για ζητήματα δημοσιονομικού και κυρίως κοινωνικού ενδιαφέροντος η εκδήλωση ήταν ασφαλώς εξαιρετικά διαφωτιστική!..



Άντα Ψαρρά - Μιχαήλ Άγγελος Κωνσταντόπουλος

efsyn.gr