Διαφήμιση: ο μεγαλύτερος λογοκριτής

Αναδημοσίευση από "Ελευθεροτυπία"

Τα ΜΜΕ, που συντηρούνται από τη διαφήμιση, δημοσιεύουν μόνο όσα είτε δεν ενοχλούν είτε εξυπηρετούν ευθέως τους διαφημι-ζόμενους

Του ΒΑΓΓΕΛΗ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ συγγραφέα

Στα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών, τη λογοκρισία ασκούσε ειδική επιτροπή, όπου έπρεπε κανείς να υποβάλει το βιβλίο ή τα τραγούδια ή την ταινία του, ώστε να πάρει άδεια κυκλοφορίας τους. Από τη Μεταπολίτευση και μετά, όμως, το παιχνίδι άλλαξε. Και ενώ οι... επιτροπές λογοκρισίας καταργήθηκαν, η λογοκρισία εξακολούθησε να ζει και να βασιλεύει.
Ενας από τους σοβαρότερους τρόπους λογοκρισίας -άτυπης μεν, εντελώς χειροπιαστής δε- ήταν ο πληθωρισμός των κάθε είδους έργων τέχνης, ο οποίος εν πολλοίς επιτεύχθηκε χάρη στην εμπορευματοποίηση της καλλιτεχνικής παραγωγής. Δεν είναι τυχαίο ότι έκτοτε εθιστήκαμε στην ιδέα πως πρόκειται όχι τόσο για έργα τέχνης όσο για καλλιτεχνικά προϊόντα.



Μάλιστα, επειδή ακριβώς η εμπορευματοποίηση γενικεύτηκε και έφτασε στο σημείο να αγκαλιάσει σχεδόν κάθε τομέα της ζωής μας, εκτός από τον πληθωρισμό στην παραγωγή των έργων τέχνης, είχαμε και έναν ανάλογο πληθωρισμό των κάθε είδους μέσων ενημέρωσης, από έντυπα, ραδιοφωνικούς σταθμούς και τηλεοπτικά κανάλια, όπου μπορούσε να γίνει λόγος για την καλλιτεχνική παραγωγή.

Κι έτσι, όσοι ασχολούνταν με την τέχνη έρχονταν αντιμέτωποι με μια ασύδοτη ελευθερία, με μια βροχή ευκαιριών, που στην πραγματικότητα κατέληγε και πάλι σε λογοκρισία. Σε όλους δινόταν χώρος για μια συνέντευξη ή προσφερόταν μια γωνίτσα για να παρουσιαστεί η δουλειά τους, σε όλους γινόταν μια τουλάχιστον αναφορά. Μόνο που η μερίδα του λέοντος ανήκε στα χαϊδεμένα παιδιά του συστήματος, και οι υπόλοιποι περνούσαν κατ' ουσίαν απαρατήρητοι.

Ο δεύτερος ακόμη πιο σοβαρός και πιο αποτελεσματικός τρόπος λογοκρισίας ήταν και παραμένει η διαφήμιση, η οποία βεβαίως επεκτείνεται και πέραν της τέχνης. Το ίδιο, εξάλλου, συνέβαινε και με τον πληθωρισμό που προαναφέρθηκε. Δεν αφορούσε μόνο την τέχνη, την οποία χρησιμοποίησα ως παράδειγμα, αλλά λειτουργούσε το ίδιο δραστικά και για τις ανεπιθύμητες ειδήσεις ή για τα ενοχλητικά θέματα, που διά του πληθωρισμού μπορούσαν να παραμεριστούν και εντέλει να αποσιωπηθούν.

Η διαφήμιση δεν προβάλλει μόνο εκείνους που έχουν την οικονομική άνεση και τη δυνατότητα να καταφύγουν σ' αυτήν και να τη μεταχειριστούν ως μεγάφωνο, αλλά κατορθώνει και να τους επιβάλλει, τόσο τους ίδιους όσο και τα προϊόντα ή τις απόψεις τους. Ομως μακάρι να σταματούσε εκεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός τον οποίο μετέρχεται. Γιατί, εκτός των άλλων, η διαφήμιση έχει και μιαν άλλη, ολέθρια ιδιότητα: βουλώνει στόματα.

Ας υποθέσουμε ότι μια εταιρεία διαφημίζει τα προϊόντα της, ή ένας οργανισμός τις δραστηριότητές του, στον Τύπο, γραπτό ή ηλεκτρονικό, πληρώνοντας αδρά. Ποιος δημοσιογράφος θα μπορούσε να καταφερθεί εναντίον τους, όποια σκανδαλώδη παρασπονδία τους και εάν ανακαλύψει, εφ' όσον κάτι τέτοιο θα μπορούσε να σημαίνει τη διακοπή της διαφημιστικής δαπάνης που εισρέει στο έντυπο, στο ραδιοφωνικό σταθμό ή στο κανάλι όπου ο ρεπόρτερ αυτός δουλεύει;

Και ασφαλώς τα πράγματα δεν φτάνουν συνήθως ώς εκεί. Οι λειτουργοί του Τύπου απλώς αυτολογοκρίνονται. Στην πραγματικότητα, εκπαιδεύονται στην αυτολογοκρισία με τέτοια σπουδή και τόσο έντονα, ώστε τελικά την απωθούν, και η διαδικασία συμβαίνει σχεδόν υποσυνείδητα. Αρκεί να θυμάσαι ότι, όπως λέει και η γνωστή παροιμία, «χέρι που σε ταΐζει, δεν το δαγκώνεις».

Εννοείται ότι η συγκεκριμένη αυτολογοκρισία κυριαρχεί σ' εκείνα ακριβώς τα μέσα ενημέρωσης που τα έσοδά τους προέρχονται αποκλειστικά και μόνο από τη διαφήμιση. Αναφέρομαι, βεβαίως, τόσο στα φρι πρες όσο και στην ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση. Εκεί δηλαδή όπου, ό,τι βλέπει το φως της δημοσιότητας, είτε δεν ενοχλεί είτε εξυπηρετεί ευθέως τους διαφημιζόμενους.

Υπ' αυτή την έννοια, μεγαλύτερη λογοκρισία από εκείνη που ασκεί η διαφήμιση, δεν υπάρχει. Και πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως μία από τις ευεργετικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης το γεγονός ότι εξαιτίας της πλήττονται τόσο ο πληθωρισμός των μέσων μαζικής ενημέρωσης όσο και τα διαφημιστικά κονδύλια που μπορούν να επενδυθούν σ' αυτά.

gr